Konrad Zuse - on wynalazł komputer?

"Do pionierów zaliczam się bezwarunkowo i nie mam nic przeciwko temu, że nazywa się mnie wynalazcą komputera - o ile tylko jest dla państwa jasne, że niejedynym. Oczywiście było wielu innych, a ja tylko miałem to szczęście, że mój komputer działał jako pierwszy". W 1990 roku właśnie takiej odpowiedzi udzielił Konrad Zuse dwóm nauczycielom i ich uczniowi, którzy odwiedzili go w domu w miejscowości Hünfeld i powrócili do starego sporu - kto właściwie wynalazł komputer?

Konrad Zuse zalicza się do wielkich postaci w dziejach techniki nie tylko dlatego, że w roku 1941 zbudował pierwszą działającą maszynę obliczeniową, która pracowała w systemie dwójkowym. Założył też pierwszą na świecie firmę komputerową.

Urodzony 22 czerwca 1910 roku w Berlinie, dorastał we wschodniopruskim wówczas Braniewie. Tam uczęszczał do Kolegium Jezuitów, ale maturę zdał już w leżącym wówczas w prowincji śląskiej Hoyerswerdzie (obecnych Wojrowicach). Od 1928 roku Zuse studiował na Politechnice Berlińskiej, a później przepracował rok jako grafik reklamowy w lokalnej filii Forda. W 1935 roku uzyskał dyplom inżyniera budownictwa.

Zainteresowania artystyczne przyciągnęły Zusego do akademickiego towarzystwa Motiv . Poza tym czytał - wszystko, co wpadło mu w ręce: od lewicowych dzieł Karola Marksa, przez Zygmunta Freuda, do książek Ernsta Jüngera i Arthura Möllera van den Brucka. Ten ostatni - słusznie czy nie - został uznany za jednego z proroków Trzeciej Rzeszy. Dla Zusego biblią stał się jednak "Zmierzch Zachodu" Oswalda Spenglera. Opisany w dziele deterministyczny proces powstawania, rozkwitu i zaniku kultur odpowiadał prawdopodobnie jego "mechanicznym" zainteresowaniom.

Pierwszym miejscem pracy Konrada Zusego były zakłady Henschela położone na południe od Berlina. Po roku, nie wiadomo z jakich powodów, inżynier zwolnił się i w domu rodziców rozpoczął prace nad maszyną rachunkową działającą w systemie binarnym.

W latach 1936-1938 Zuse zbudował model Z1 - było to blaszane monstrum, które stale się zacinało. Tym niemniej spełnił się sen Anglika Charlesa Babbage'a o "maszynie analitycznej". Z1 był mechaniczno-elektrycznym kalkulatorem pobierającym rozkazy z taśmy dziurkowanej. Jego obsługą zajmowały się cztery osoby. Skonstruowany w 1939 roku model Z2 miał już złożoną z przekaźników jednostkę arytmetyczno-logiczną.

W latach trzydziestych XX wieku zasadnicza idea komputera była już znana. Istniały już także programowane za pomocą kabli maszyny licząco-analityczne. Jeszcze wcześniej wymyślono metodę sterowania takimi urządzeniami, polegającą na przekazywaniu instrukcji i danych za pośrednictwem perforowanych kart lub papierowych taśm.

Zuse nie był jedynym, który tworzył wówczas maszyny obliczeniowe. W 1936 roku Louis Couffignal wystąpił w Belgii o patent na maszynę liczącą w systemie dwójkowym; także uniwersalna maszyna Turinga była komputerem przechowującym programy w pamięci, a działającym w systemie dwójkowym.

12 maja 1941 roku Zuse zaprezentował maszynę Z3. Specjaliści uznają ją za pierwszy działający komputer. Nieco wcześniej (1 kwietnia 1941 roku) inżynier założył Zuse-Apparatebau - pierwszą na świecie firmę komputerową, która podjęła się zadania budowy następcy Z3 i dwóch specjalnych komputerów do projektowania samolotów i profili aerodynamicznych.

Jako specjalista od mechaniki i twórca komputerów, Zuse pracował nad kierowanym pociskiem rakietowym Hs 293, który miał służyć do niszczenia okrętów. Latającej bombie nieczęsto zdarzało się trafiać w cel, ale i tak była skuteczna - w 1943 roku, po jej zastosowaniu zginęło ponad 1000 amerykańskich żołnierzy.

Pod koniec lutego 1945 roku Zusemu udało się przenieść nowy model komputera - Z4 z Berlina do ośrodka testów aerodynamicznych w Getyndze. O dalszych losach maszyny dowiadujemy się z długiego listu napisanego w listopadzie 1945 roku - na krótko przed końcem wojny Zuse wierzył jeszcze w cud zwycięstwa, dlatego podjął się transportu maszyny przez coraz mniejszą Trzecią Rzeszę do regionu Allgäu. Tam powrócił do życia cywilnego: w roku 1947 udało mu się założyć biuro konstrukcyjne w Hopferau.

Drobniejsze zlecenia i wynajmowanie maszyny Z4 instytutowi ETH w Zurychu pozwoliły Zusemu na założenie 1 sierpnia 1949 roku w heskim Neukirchen kolejnego przedsiębiorstwa. Później firma przeniosła się do Bad Hersfeld i przez dwadzieścia lat zbudowała 330 komputerów typów Z11, Z22, Z23 i Z25, prawie 100 ploterów Z64 oraz wiele innych urządzeń. W końcu zabrakło jej kapitału, aby rywalizować z amerykańską konkurencją.

Przedsiębiorstwo Zuse KG zostało przejęte najpierw przez BBC, a później przez Siemensa; w 1971 roku nazwa firmy ostatecznie zniknęła z rejestru spółek.

Materiał wideo o komputerze Z3:

Jeszcze w latach 60. XX w. Konrad Zuse pracował nad samoreprodukującymi się systemami. W roku 1970 ukazała się książka "Komputer - dzieło mojego życia", a po niej prace naukowe o języku programowania Plankalkül, stworzonym przez Zusego w latach 1945/46.

Z okazji 75. urodzin inżyniera magazyn "Der Spiegel" przeprowadził z nim długi wywiad, a z Monachium od Siemensa wysłano prezent w postaci komputera osobistego PC-D.

Pod koniec życia Zuse rozpoczął odtwarzanie utraconego Z1, swojej pierwszej maszyny obliczeniowej. Odbudowany model trafił do berlińskiego Muzeum Techniki. Ostatnim wynalazkiem Zusego była wieża HelixPDF - elektrownia wiatrowa, która zmienia wysokość dostosowując się do siły wiatru.

Swoje poglądy Konrad Zuse odkrył w niewielkim stopniu - co nieco zdradza pierwsze wydanie jego wspomnień z roku 1968. Szczególnie krzywo patrzył wtedy na emancypację kobiet. Oto cytat ze strony 272: "To nie bomba atomowa, ale Greta Garbo jest symbolem upadającej krainy Zachodu".

Konrad Zuse zmarł po trzecim zawale serca 18 grudnia 1995 roku. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Hünfeld.